ილია II
სრულიად საქართველოს კათოლიკოს–პატრიარქი, მცხეთა–თბილისის მთავარეპისკოპოსი, ბიჭვინთისა და ცხუმ–აფხაზეთის მიტროპოლიტი 
 

 წერილი დაწერილია 1966 წელს, რუსულ ენაზე. ითარგმნა და რედაქტირებულია საგანგებოდ ამ პროექტისათვის  

რუსთაველი... ყოველი ქართველის გულში როგორი ამაღლებული და წმინდა გრძნობებია ამ სახელთან დაკავშირებული. იგი გვახსენებს საქართველოს ოქროს ხანას, იმ დიდებულ დროს, როდესაც, როგორც ნადსონი იტყოდა, ადამიანებმა, სხვა მრავალ სიკეთესთან ერთად, იცოდნენ, რა არის ჭეშმარიტი რწმენა და სიყვარული.
XII საუკუნე - საქართველოს საგარეო და საშინაო წარმატებული პოლიტიკის და ერთიანი ცენტრალიზებული სახელმწიფოს გაძლიერების პერიოდია. უმაღლესი განათლების ორი შესანიშნავი ცენტრი - გელათისა და იყალთოს აკადემიები და აქ მოღვაწე მამები, (მათ შორის გამოჩენილი ფილოსოფოსი იოანე პეტრიწი) დიდ გავლენას ახდენენ ქვეყნის სულიერ–კულტურულ ცხოვრებაზე. არ დარჩენილა ხელოვნების თითქმის არც ერთი დარგი, რომ მას განვითარების უმაღლესი დონის-თვის არ მიეღწია. ამასთან, ჩამოყალიბდა მშვენიერი ლიტერატურული ენაც და ეს გიორგი და ექვთიმე ათონელების და მათი წინამორბედების დაუცხრომელი შრომისა და ღვაწლის შედეგი იყო.
იმდროინდელი საეკლესიო ცხოვრებაც ხასიათდება დიდი აღმავლობით. შენდება მრავალი ტაძარი, მშვენიერი ფრესკებითა და მოზაიკით, ითარგმნება საღვთისმსახურო და საღვთისმეტყველო წიგნები, იქმნება შესანიშნავი ხელნაწერები. დიდი ყურადღება ექცევა დისციპლინას, სერიოზული ცვლილებები მოხდა საეკლესიო იერარქიაში.
ცნობილია, რომ XI საუკუნემდე და, შეიძლება ითქვას, XII საუკუნემდეც, საეპისკოპო კათედრები ეკუთვნოდათ მხოლოდ მაღალი ფენის წარმომადგენლებს, ხოლო კათოლიკოსის ტახტი, როგორც წესი, ბაგრატიონთა გვარს. ამასთან, ეპისკოპოსის ხარისხში მყოფი ფეოდალები ხშირად არ ტოვებდნენ თავიანთ მამულებს და ძირითადად საერო საქმეებით იყვნენ დაკავებულნი, რაც დიდ დაბრკოლებებს ქმნიდა.
წმიდა მეფე დავითისა და წმიდა მეფე თამარის ძალისხმევით დადგინდა, რომ მაღალი საეკლესიო ხარისხი ამა თუ იმ პირს მიენიჭებოდა არა წარმომავლობის, არამედ პირადი ღირსების მიხედვით. ამ მხრივ განსაკუთრებით კარგი პირობები შეიქმნა თამარ მეფის მმართველობის დროს. ყოველივე ამის შედეგად მივიღეთ ის, რომ ხალხის სულიერმა და მატერიალურმა ცხოვრებამ მიაღწია დიდ სიმაღლეს, რამაც განაპირობა ქართული რენესანსი და მისი ბრწყინვალე გამოხატულების –  "ვეფხისტყაოსნის"  შექმნა.
ასე რომ, "ვეფხისტყაოსანი" წარმოადგენს ქართველი ხალხის მრავალსაუკუნოვანი კულტურის გვირგვინს.

*     *     *

შოთა რუსთაველის ცხოვრებაზე ბევრს წერენ, მაგრამ ჩვენ რეალურად მაინც ძალიან ცოტა რამ ვიცით. რუსთველოლოგები ძირითადად თვით პოემაში ეძებენ ცნობებს და მათზე დაყრდნობით გამოთქვამენ თავიანთ შეხედულებებს, რაც ხშირად ერთმანეთისგან განსხვავებულია.
დარწმუნებით შეიძლება იმის თქმა, რომ რუსთაველი იყო თამარ მეფის თანამედროვე. პოეტი ამბობს, რომ ის მესხია, მესხეთი კი იყო ქართული კულტურის აკვანი.
ჩნდება კითხვა: სად მიიღო პოეტმა ასეთი ფართო განათლება? როგორც ზოგიერთები ვარაუდობენ, დაწყებითი განათლება მან მიიღო მესხეთში. უმაღლესი კი – გელათისა და იყალთოს აკადემიებში.
გამომდინარე იქიდან, რომ რუსთაველი ამჟღავნებს ისეთ ფილოსოფოსთა ნაშრომების ღრმა ცოდნას, როგორებიც არიან ემპიდოკლე, ჰერაკლიტე, პლატონი, არისტოტელე, პროკლე და სხვა, ზოგიერთი რუსთველოლოგი გამოთქვამს ვარაუდს, რომ რუსთაველმა ცოდნა შეიძინა ბიზანტიაში, ქვეყანაში, რომელთანაც საქართველოს ჰქონდა ახლო რელიგიური, კულტურული და ეკონომიკური კავშირები.
გასათვალისწინებელია ისიც, რომ შოთა რუსთაველის დროს საქართველოში უმაღლესი განათლება იყო მაღალ დონეზე, ამიტომაც შეიძლება ვიფიქროთ, რომ პოეტმა განათლება მიიღო სამშობლოში. ამასთან, სავარაუდოა, რომ მან იმოგზაურა ახლო აღმოსავლეთში – პალესტინასა და ათონზე არსებულ ქართულ მონასტრებში და იქ პირადად გაეცნო იმ ლიტერატურულ მემკვიდრეობას, რომელიც დაგვიტოვეს ჩვენმა თანამემამულეებმა.
ეს მონასტრები ხომ იყო არა მარტო სულიერი სრულყოფის ადგილები, არამედ კულტურის კერებიც. აქ მოღვაწეობდნენ ცნობილი მთარგმნელები, ფილოსოფოსები, ღვთისმეტყველები და ჰიმნოგრაფები.
პოემიდან ვიგებთ, რომ შოთა დაახლოებული ყოფილა თამარის სამეფო კართან. იგი სამეფო კარის პოეტად წარმოგვიდგება, რომელიც საქებარ ჰიმნებს უძღვნიდა თავის მბრძანებელს.
რაც შეეხება პოემის მერვე სტროფს:
"მე რუსთველი ხელობითა ვიქმ საქმესა ამა დარი..."
ეს შეიძლება გავიგოთ ისე, რომ ავტორი წოდებრივი მდგომარეობით არის "რუსთველი". ძნელი წარმოსადგენია, რომ აქ იგულისხმებოდეს მისი წარმომავლობა, ეს უნდა იყოს მითითება სწორედ თანამდებობრივ მდგომარეობაზე. ადამიანის მოხსენიება თანამდებობის მიხედვით დღემდე არის ტრადიცია საეკლესიო ცხოვრებაში. ყველა ეპისკოპოსს აქვს თავისი წოდება მოღვაწეობის ადგილის მიხედვით. როგორც, მაგალითად, ჭყონდიდელი, ქუთათელი, შემოქმედელი და ა.შ. ამის მსგავსად ჟღერს "რუსთველიც". აკადემიკოსი შალვა ნუცუბიძე ამბობს: "თუ რუსთაველი აღნიშნავდა თანამდებობას, ეს უთუოდ იყო საეკლესიო – ადმინისტრაციული, როგორიც ქუთათელი და ა.შ." მაგრამ ეს მოსაზრება, რა თქმა უნდა, ვარაუდია და იგი სამომავლო კვლევის საგანი უნდა იყოს.
როგორი იყო პოეტის ცხოვრების ბოლო პერიოდი და სად დაასრულა მან თავისი ამქვეყნიური ცხოვრება? ეს კითხვა აღელვებდა და აღელვებს თაობებს.
შესანიშნავი ლექსების ციკლში "პალესტინა, პალესტინა..." პოეტი ირაკლი აბაშიძე გამოხატავს რა ყოველი ქართველის განწყობას, ასე მიმართავს შოთა რუსთაველს:
"სად, სად არ გძებნე – მესხეთს თუ სამცხეს, 
მე გული ჩემი შენს მონად ვრაცხე,
კვალ და კვალ მოგყევ კლდეში თუ ღრეში, 
მაგრამ ზედ მტკვართან, მაგრამ ზედ თმოგვთან
მავალი შენი ბილიკიც მოკვდა
და საზღვრის ხაზთან დავკარგე გეში".
დიახ, საქართველო ეძებდა მის კვალს და, შეიძლება დარწმუნებით ითქვას, რომ იპოვა კიდეც იერუსალიმის ჯვრის მონასტერში. ჩვენი მეცნიერებისა და კულტურის სამი რაინდის – ირაკლი აბაშიძის, აკაკი შანიძის და გიორგი წერეთლის იერუსალიმში მოგზაურობის შედეგად აღმოჩენილი რუსთაველის ფრესკის საშუალებით ჩვენს წინაშე კვლავ გაცოცხლდა გენიალური პოეტი. შოთას ჯვრის მონასტერში მყოფობის ფაქტი დასტურდება ამ მონასტერში არსებული აღაპებითაც, სადაც ერთ-ერთი ორშაბათი გამოყოფილი იყო`"მეჭურჭლეთუხუცესი შოთას" სულის მოხსენიებისთვის.

 *      *      *

შოთა რუსთაველის რელიგიური შეხედულებები ბევრი ადამიანისთვის წარმოადგენდა შებრკოლების ლოდს. და ხშირად მეცნიერებს ურთიერთსაწინააღმდეგო დასკვნებიც გამოჰქონდათ.
არსებობს სამეცნიერო კვლევები, სადაც პოეტი წარმოჩენილია როგორც მანიქევლობის მიმდევარი, ზოგიერთ შემთხვევაში კი – პანთეისტად, ან მატერიალისტად, ზოგჯერ ათეისტადაც კი მიიჩნევდნენ მას. ეს გამოკვლევები, რა თქმა უნდა, ყურადღებას იმსახურებს, თუმცა, ჩვენ ამას ვერ დავეთანხმებით, რადგან პოემის რეალურ და ობიექტურ ანალიზს სრულიად საწინააღმდეგო დასკვნამდე მივყავართ. იმ სტროფების საფუძვლიანი შესწავლა, რომლებიც ეხება პოეტის საღვთისმეტყველო შეხედულებებს, გვიჩვენებს, რომ რუსთაველი არც პანთეისტია, არც მანიქეველი, არც ნეოპლატონიკოსი; რელიგიური თვალსაზრისით, ის არის თავისი ხალხის, თავისი ეკლესიის შვილი.
მისი სახით ჩვენ გვყავს თეოსოფიური საკითხების დიდი მცოდნე პიროვნება. პოემის დასაწყისშივე ვკითხულობთ შემდეგ სტრიქონებს:
"რომელმან შექმნა სამყარო ძალითა მით ძლიერითა,
ზეგარდმო არსნი სულითა ყვნა ზეცით მონაბერითა, 
ჩვენ, კაცთა, მოგვცა ქვეყანა, გვაქვს უთვალავი ფერითა,
მისგან არს ყოვლი ხელმწიფე სახითა მის მიერითა".
აქ პირველ სტრიქონში საუბარია ღმერთზე, არსთა შემოქმედზე, რომელიც ყოვლისშემძლეა.
მეორე სტრიქონი უფლის პირველი ქმნილების – ანუ ანგელოზთა შესახებ გვამცნობს.
მესამე-მეოთხე სტრიქონები კი ეხება ზოგადად ადამიანს, რომელიც შემოქმედის მიერ ამ ქვეყნის ხელმწიფედ და განმგებლად არის დადგენილი.
პოემის ამგვარ შესავალს შეიძლება ვuწoდოთ ბიბლიური დასაწყისი, რადგან აქაც, წმინდა წერილის მსგავსად, გამოკვეთილია ქმნილების ორი სახე – ზეციური და მიწიერი. გავიხსენოთ ბიბლიის პირველი მუხლი: "თავდაპირველად ღმერთმა შეჰქმნა ცა და მიწა" (დაბ. 1.1). ღვთისმეტყველები სიტყვა "ცაში" გულისხმობენ არა ფიზიკურ, არამედ სულიერ ცას – ე.ი. ანგელოზთა დასს, ხოლო "მიწა" მათთან განმარტებულია როგორც ამქვეყნად არსებული ყველა ქმნილება, მათ შორის, ადამიანიც, რომელიც არის გვირგვინი შესაქმისა.
ასე რომ, შეუძლებელია არ შევნიშნოთ ბიბლიისა და პოემის დასაწყისის მსგავსება. რა თქმა უნდა, ეს შემთხვევითობა არ არის.
აკადემიკოსი შალვა ნუცუბიძე ამბობს: "პოემის პირველ სტროფში რუსთაველი პირდაპირ ახსენებს "სამყაროს შემქმნელს", მაგრამ საინტერესოა, რომ ის არ უწოდებს მას ღმერთს და არ გამოჰყოფს მას სამყაროდან, როგორც ტრანსცენდენტულს. ამრიგად, ამ სტროფის მიხედვით, საქართველოს ეკლესიას ჰქონდა საფუძველი, დაედანაშაულებინა რუსთაველი იმაში, რომ ის არა მარტო ღმრთეების სამ პირზე არ საუბრობს, არამედ საერთოდ არ ახსენებს ღმერთს."
უცნაურია, რომ პირველი სტრიქონის გამო პოეტს საქართველოს ეკლესიის სახელით ადანაშაულებენ არაეკლესიური ადამიანები, ხოლო მე, საქართველოს ეკლესიის ეპისკოპოსს, ჩვენი პატივცემული აკადემიკოსისგან განსხვავებით, მაქვს საპირისპირო აზრი. ჩვენ ვერ ვიმსჯელებთ რუსთაველის თეისტური შეხედულებების შესახებ მხოლოდ პირველი სტროფის მიხედვით. ნუთუ შეიძლება პოეტის დადანაშაულება მხოლოდ და მხოლოდ იმაში, რომ პირველ მუხლში არ არის სიტყვა `ღმერთი"?
მეორე სტროფის სიტყვები აზრობრივი თვალსაზრისით პირველის გაგრძელებას წარმოადგენს და აი, ისინი როგორ ჟღერს:
"ჰე, ღმერთო ერთო, შენ შეჰქმენ სახე ყოვლისა ტანისა,
შენ დამიფარე, ძლევა მეც დათრგუნვად მე სატანისა."
დიდი შოთა აქ არა მარტო იყენებს სიტყვა "ღმერთს", არამედ, ამბობს: "ღმერთო ერთო", რითაც ის მიუთითებს მონოთეიზმზე. ამასთან, პოეტისთვის ღმერთი არის არა აბსტრაქტული ანუ განყენებული ცნება, არამედ ცოცხალი, თავის ქმნილებაზე მზრუნველი სუბსტანცია, ყოვლისმპყრობელი პანტოკრატორი.
"ვიმოწმებ ღმერთსა ცხოველსა..."
"ღმერთო, ღმერთო, გეაჯები რომელი ჰფლობ ქვენათ ზესა..."
რუსთაველი ამას არ სჯერდება. ის მიუთითებს ღვთის შეუცნობლობასა და გამოუთქმელობაზე. რატომ? იმიტომ, რომ უსასრულო არ შეიძლება შემეცნებული იყოს მოკვდავის მიერ.
ამ მხრივ საგულისხმოა ავთანდილის ლოცვა:
"ილოცავს, იტყვის: მაღალო ღმერთო ხმელთა და ცათაო,
ზოგჯერ მომცემო პატიჟთა, ზოგჯერ კეთილთა მზათაო,
უცნაურო და უთქმელო, უფალო უფლებათაო,
მომეც დათმობა სურვილთა, მფლობელო გულის-თქმათაო".
განსაკუთრებით, საყურადღებოა ეს მიმართვა - "უფალო უფლებათაო". ზუსტად ასეთ გამოთქმას ვხვდებით IV საუკუნის წმიდა მამასთან ბასილი დიდთან, მისი ლოცვა ბოროტ ძალთაგან განკურნებისათვის იწყება ასე:
"ღმერთო ღმერთთაო და უფალო უფლებათაო".
ამიტომაც, შეიძლება ვიფიქროთ, რომ პოეტი იცნობდა წმიდა ბასილი დიდის შრომებს.
რუსთაველისთვის ღმერთი არის უცნაური უხილავი ძალა, ძალა უკვდავი და ყოვლისშემძლე, ჩვენთვის სიცოცხლის მომნიჭებელი და სწორი გზის მაჩვენებელი. მოწყალე მამა, რომელიც გვეხმარება ბოროტის დაძლევაში.
და რადგან პოეტი ღვთის შემწეობის დიდი მოიმედეა, ბუნებრივია, პესიმისტი არ არის. ამიტომაც მასთან საბოლოოდ სიკეთე ყოველთვის იმარჯვებს ბოროტებაზე.
"ვინ დამბადა, შეძლებაცა მანვე მომცა ძლევად მტერთად,
ვინ არს ძალი უხილავი, შემწედ ყოვლთა მიწიერთად,
ვინ საზღვარსა დაუსაზღვრებს, ზის უკვდავი ღმერთი ღმერთად,
იგი გაჰხდის წამის ყოფით ერთსა ასად, ასა ერთად."როდესაც რუსთაველი ღმერთთან მიმართებაში ადამიანის გონების შემოსაზღვრულობაზე საუბრობს, სხვაგან ასე წერს:
"ღმერთო, რომელი არ ითქმი კაცთა ენითა,
შენ ხარ სავსება ყოველთა, აგვავსებ მზეებრ ფენითა."
შევნიშნავთ, რომ პოემაში გვხვდება ადგილები, სადაც რუსთაველი თავისი გმირის - ავთანდილის მეშვეობით მიმართავს სხვა და სხვა პლანეტებს: მზეს, სატურნს, იუპიტერს, მარსს, ვენერას, მერკურის, მთვარეს და თხოვს მათ დახმარებას; მაგ. მარსთან მიმართვისას ამბობს:
"მოდი, მარიხო, უწყალოდ დამჭერ ლახვრითა შენითა,
შეცამღებე და შემსვარე წითლად სისხლისა დენითა,
მას უთხრენ ჩემნი პატიჟნი, მის გააგონენ ენითა,
როგორ გასრულვარ, შენ იცი, გული არღა არს ლხენითა." 
ზოგიერთი ფიქრობს, რომ რუსთაველი ავთანდილის სახით წარმოგვიდგენს წარმართს, რომელიც მზის სისტემის პლანეტებს აღმერთებს. ერთი შეხედვით, თითქოს ეს ასეა. ავთანდილი წარმოგვიდგება წარმართად მხოლოდ პოემის ამ მონაკვეთში, თუკი ჩვენ მის დასახასიათებლად მხოლოდ ამ მონაკვეთით ვიმსჯელებთ. მაგრამ, ბუნებრივია, მთლიანი კონტექსტის გაუთვალისწინებლად ჩვენი დასკვნა იქნება არასწორი და ნაჩქარევი. აქ საჭიროა ფსიქოლოგიური ანალიზი და, ვფიქრობ, პოემის ავ¬ორი ამას სწორედ ფსიქოლოიური თვალსაზრისით უდგება. 
რომელ ჩვენგანს არ დაუფლებია გარკვეულ ჟამს ღრმა სულიერი, მშფოთვარე განცდა  სიხარულის თუ მწუხარების, რომელიც გულში ვეღარ ეტევა და ისე შესძრავს ადამიანს, რომ თუ მას გვერდით არ  ჰყავს პიროვნება, ვისაც გაუზიარებდა თავის გულისთქმას, იწყებს საუბარს საკუთარ თავთან, გარშემო მყოფ საგნებთან ან არსებებთან და ამაში ჰპოვებს გარკვეულ შვებას. ასეთია ადამიანის ფსიქოლოგია და ნუთუ ეს წარმართობაა? რუსთაველი შესანიშნავი ფსიქოლოგია, ეს პოემის ამ ნაწილითაც დასტურდება. სხვაგან იგი გვთავაზობს ღვთის პოეტურ შედარებას მზესთან, ამასთან გვიჩვენებს, რომ თავად მზე  არის უფლის ქმნილება და არა ღმერთი.  

დასასრული 

 
ირაკლი აბაშიძე

"ვეფხისტყაოსანი" თანაბრად სანუკვარი წიგნი იყო ბრძენკაცისთვისაც და უბრალო მიწის მუშისთვისაც, ამათ შუა მოქცეული სხვა და სხვა ფენის, გონებისა და განსწავლის ხარისხის ადამიანთათვისაც. ყოველივე მათგანი სწორედ მისთვის შესატყვის აზრს პოულობდა ამ პოემაში..

აი, რატომ იქცა "ვეფხისტყაოსანი" მეორსახარებად ქართველთათვის, რატომ არ დააძინამან ქართველი კაცი შვიდას წელიწადს, არდააძინა, თავისი რწმენა არ დააკარგვინა დაშეაძლებინა ჩვენს დრომდე, ჩვენს ეპოქამდე მოეტანა თავისი ნატანჯი და ნაგვემი, ლამის სისხლისგან დაწრეტილი და მაინც მშვენიერი სხეული, თავისი განაწამები, მაგრამ მაინც მოუღლელი, უდრეკი და მშვენიერის მისაღებად კვლავაც მზადმყოფი სული. 

 ყველა უფლება დაცულია. საიტის მასალათა გამოყენებისას, ბმულის მითითება სავალდებულოა

Make a Free Website with Yola.