"ვეფხისტყაოსანში" ჯუბა, როგორც მამაკაცის, ისე – ქალის (და, აგრეთვე, – ვაჭრის) სამოსელად რამდენჯერმე მოიხსენიება: "ქვაბისა კარსა გამოდგა ქალი ჯუბითა შავითა"; "კაცი მოვიდა, აევსო ჯუბაჩითა და რიდითა,//გაჰხარებოდა ხვარაზმშას სიხარულითა დიდითა;" "მე სავაჭროსა ჩავიცვამ, დავიწყებ ჯუბაჩობასა" და სხვ.
სპეციალურ ლიტერატურაში ჯუბის ფორმის შესახებ აზრთა სხვადასხვაობაა. ჯუბად მიჩნეულია გიორგი II-ის (ატენის ფრესკა), დემეტრე I-ის (მაცხვარიშის ფრესკა) და ლაშა-გიორგის (ბეთანიის ფრესკა) ფრესკებზე გამოსახული – წელში დავიწროებული, ქობისკენ გაგანიერებული მოკლე სამოსი, რომელიც მუხლს ფარავს და წინამხარეს წელამდე ან ქობის საოლველამდეა ჩახსნილი. აქვს მართკუთხა სამკუთხედების მოყვანილობის საყელო და წვრილი სარტყელი, რომელიც შემოჭერილი კი არა, ცოტა წელს ქვემოთაა ჩამოშვებული, ზედატანი კი გადმოკეცილია.
სულხან-საბას მიხედვით, ჯუბა იყო "სამოსელი პერანგივით", ხოლო "ჯუბაჩა – მოკლე ჯუბა", ივ. ჯავახიშვილი ეთანხმება აღნიშნული განმარტების ერთ ნაწილს – ჯუბაჩას კნინობითი ფორმის შესახებ, მაგრამ მცდარად მიიჩნევს ჯუბის პერანგიანობას, რადგანაც, "ვეფხისტყაოსნის" მიხედვით, ჯუბა საზეიმო სამოსელად ჩანს.
XI–XIIს.ს-ში საქართველოში გავრცელებული ყოფილა ზედა სამოსელის ერთ-ერთი სახეობა "ყაბაჩა". "ყაბაჩა" სპარსული ტერმინია და პატარა კაბას ნიშნავს. XIVს-ში აღნიშნული სამოსელის სახელი ფონეტიკურად შეცვლილა და "ყაბარჩად" ქცეულა. ეს ტერმინი "ხელმწიფის კარის გარიგებაში" გვხვდება სამოსელის აღწერილობით. სულხანსაბას მიხედვით "ყაბაჩა" არის "ლაბადა", რომელსაც "სპარსთა ქალნი შეიმოსენ მოკლესა გარეგნივ". "ვეფხისტყაოსნის" მიხედვით, ყაბაჩით აღინიშნება როგორც ქალის, ასევე მამაკაცის სამოსელი: "ერთგან ვნახე საკვირველი ყაბაჩა და ერთი რიდე", "ყაბაჩაცა ასეთივე, ამისებრი ვერა ვპოვე"; "ქალსა ქალმან გაუგზავნა ყაბაჩა და ერთი რიდე".
"ვეფხისტყაოსნში" ყაბაჩის აღწერილობა არ მოგვეპოვება, "ხელმწიფის კარის გარიგების" მიხედვით კი ირკვევა, რომ ყაბაჩა (ყაბარჩა) იკერებოდა ფერადი ქსოვილისგან, იყო ტყავიანიც, სახელოიანი და თავ-საყელოიანი.
ზედა სამოსელის აუცილებელი აქსესუარია სარტყელი, რომელიც "ვეფხისტყაოსანში" რამდენჯერმე გვხვდება, როგორც ქალის, ასევე მამაკაცისა და მონათა სამოსელის სავალდებულო ნაწილად: ფრიდონისას ავთანდილს "შეარტყეს წელსა სარტყელი, დაუდებელი ფასისა;" ხადუმების მოსასყიდად ფატმანმა "შემოიხსნა მარგალიტი შემოერტყა რაცა თვალი"; ნესტანს, ტარიელსა და ავთანდილს ფრიდონ მეფის სასახლიდან "გამოეგება მრავალი ოქროს სარტყლითა მონები".
სარტყელი მოხსენიებულია ძველი ებრაული მწერლობის თარგმანებში, "ვისრამიანში", მზითვის წიგნებში, როგორც ქალისა და მამაკაცის სამოსელის აქსესუარი და, ზეპირსიტყვიერებაში – როგორც ღვთაების ატრიბუტი.
საქართველოში თავსაბურავი სამოსელის აუცილებელ კუთვნილებას წარმოადგენდა, თავდაუბურავად სიარული არ შეიძლებოდა – სირცხვილად ითვლებოდა. ეს მოვლენა "ვეფხისტყაოსანშიცაა" მოცემული: "ვინცა იყოს უარესი, თავ-შიშველი სამ დღეს ვლიდეს". თავსაბურავის აუცილებლობის შესახებ ცნობები საქართველოში V ს.-დან მოგვეპოვება. დაბურვა ძველ ქართულში ნიშნავდა დახურვას, მოგვიანებით დაბურვასთან ერთად იხმარებოდა ტერმინი "დარქმაც", რაც "ვეფხისტყაოსანშიც" აისახა: "ვეფხის ტყავისა ქუდივე იყო სარქმელი თავისა". ამავე მონაცემით ნათელია, რომ მამაკაცის თავსაბურავად ქუდი იყო მიჩნეული. სპეციალური ლიტერატურის მიხედვით ტერმინი ქუდი მომდინარეობს სპარსული "ხუდ"-იდან (მუზარადი). საქართველოში ქუდი სხვადასხვა ფორმისა და მასალის ყოფილა და ეხურათ როგორც კაცებს, ასევე ქალებს. ქართველთათვის დამახასიათებელი იყო ქუდთან ერთად რიდეს ტარებაც. კედლის მხატვრობის მიხედვით, მანდატურთუხუცესს და ერისთავებს თავსაბურავის ორივე მხარეს რიდე აქვთ ჩამოშვებული, ასევე XIII ს.–ის ფსალმუნთა მინიატურებში მანდილოსნებს სხვადასხვა ფერის ბადურად ნაქსოვი რიდე აქვთ თავსა და მხრებზე მოფენილი. "ვეფხისტყაოსანშიც" ყველა გმირი იყენებს რიდეს, რომლის ფერებისა და მასალის მიხედვითაც გმირთა განწყობა და მდგომარეობა გამოიხატება. პოემის მიხედვით მამაკაცისა და ქალის რიდეები ძალიან არ განსხვავდებოდა, ასე, რომ მათ ერთმანეთის რიდის გამოყენებაც შეეძლოთ. ნესტანი წერს ტარიელს:
"იგი მე მამეც რიდენი, რომელნი წეღან გშვენოდეს,

რა მნახო, შენცა გიამოს, შენეულითა მშვენოდეს".
მოვიყვანთ რამდენიმე ამონაწერს "ვეფხისტყაოსნიდან"რიდეს შესახებ:
"პირ-ოქრო რიდე ეხვია, შვენოდა ქარქაშოსანი";
"მოვიხსენ რიდე თავისა. იგი უცხო და ღარიბი, მტკიცისა რასმე შავისა";
"აჰხადეს, ქალი გარმოხდა უცხოთა რითმე ტანითა,
თავსა რიდითა შავითა, ქვეშეთ მოსილი მწვანითა";
"ჰშვენის ჯუბა და მოხვევა ძოწეულისა რიდისა";
"ებურა მოშლით პირ-ოქრო, მე მივეც რიდე რომელი".
პოემაში მოხსენიებულია თავსაბურავის ერთ-ერთი სახეობა "გვირგვინი": "დაადგეს თავსა გვირგვინი, ერთობილისა ლალისა"; 
"ტარიელს უძღვნა გვირგვინი, ვერ დანადები ფასისა,
იაგუნდისა მრთელისა, ყვითლისა მეტად ხასისა".
გვირგვინი ქართული წყაროებისა და ფრესკების მიხედვით მხოლოდ მეფეთა თავსაბურავია. "ვეფხისტყაოსნის" მიხედვით – თინათინის (გამეფებისას), ნესტანისა (ზღვათა მეფის სასახლეში) და ტარიელის (ქორწილში).
ქალის თავსაბურავად "ვეფხისტყაოსანში" მოიხსენიება აგრეთვე ზეწარი: "ზეწარითა მოუხურავს პირი, ბრძენთა საქებარი".
ზეწარი ქალის სამოსელის – წამოსასხამის მნიშვნელობით "ვისრამიანის" ქართულ თარგმანშიც გვხვდება, თუმცა, ავტორს ტერმინი "ზეწარი" ჩადრის შესატყვისად აქვს ნახმარი.
"ვეფხისტყაოსნის" მიხედვით ქალის ერთ-ერთ თავსაბურავს აჯიღა წარმოადგენდა – მონამ ტარიელს ასმათის შესახებ მოახსენა:
"თქვენსა ამბავსა იკითხავს აჯიღოსანი ქალიო".
აჯიღა – არა, მაგრამ ჯიღა საქართველოში "შაჰნავაზიანისა" და მზითვის წიგნების მიხედვით, როგორც თავს დასარჭობი, ტოტებიანი, ძვირფასი ქვებითა და ოქრო-ვერცხლით მორთული სამკაული, XVII ს-დან ჩნდება. სულხანსაბას განმარტებით "ჯიღა დიდებულთ თავ სარჭობი იყო", ხოლო ის, ვინც თავს ჯიღით იმკობდა, ჯიღოსნად იწოდებოდა. ჯიღა, ანუ ჯაღა თურქული სიტყვაა და მამლის ქოჩორს, ფრინველის ფრთისგან ქოჩრის მსგავსად გაკეთებულ სამკაულს ნიშნავს.
აღსანიშნავია, რომ სამოსელს სამკაულებით რთავდნენ და ამკობდნენ. "ვეფხისტყაოსანში" სამკაულთაგან მოხსენებულია ბეჭედი. თავისი საყვარლის მოსაკლავად გაგზავნილ ავთანდილს ფატმანი ეუბნება:
"ბეჭედი ჩემი აცვია, მას გვედრებ მოსატანებლად".
"ვეფხისტყაოსანში" მოხსენიებული ხელის სამკაულებიდან აღსანიშნავია სამკლავე და სამხრე.
სამკლავე ეწოდებოდა ერთ ან ორივე მკლავზე გარეშემოსაბმელს, რომელიც, ამავდროულად, თანამდებობის ნიშნადაც ითვლებოდა. ნესტანი ტარიელს წერილში თხოვს, "ესე სამკლავე შეიბი"-ო. ამ წერილიდან ჩანს, რომ სამკლავე სახელოებზე დამაგრებული ან დაკერებული კი არა, შესაბმელი და მოსახსნელი ყოფილა. ამასვე ამტკიცებს სამკლავის სხვა ტერმინიც – "საბამი მკლავისა", ამ ტერმინს ტარიელი იყენებს, როცა ამბობს, ასმათმა წერილთან ერთად "მომართვა ესე საბამი მკლავისა" და "მკლავსა შევიბი მაშინვეო".
სამკლავე ქალსაც ჰქონდა და მამაკაცსაც. გარდა განსხვავებულისა, ყოფილა სამკლავეები, რომელთა გაკეთებაც ორივეს შეეძლო. სამოსელის სამკაულად გამოიყენებოდა, აგრეთვე, სამხრეც. ტარიელი ავთანდილთან საუბრისას ამბობს:
"...მე მაქვს სამხრე, რომელი კვლავ წინას მკლავსა მას ების". ხოლო სამადლობელ წერილში აუწყებს ნესტანს: "სამხრე შენი მომივიდა, შემოვიბი მკლავსა გარე".
საინტერესოა, რომ "ვეფხისტყაოსანში" მოცემულია ხელის სამკაულების აღმნიშვნელი ზოგადი ტერმინიც – "ხელის შესაბამი":
"ესე კმა ნიშნად, სავსე ვარ სხვას ხელის შესაბამითა".
თუ როგორი ფეხსამოსითა და ფეხსაცმლით სარგებლობდნენ "ვეფხისტყაოსნის" გმირები, ჩვენთვის უცნობია. ამის შესახებ შეგვიძლია მხოლოდ ვივარაუდოთ იმ დროისათვის საქართველოში გავრცელებული ფეხსამოსისა და ფეხსაცმლის სახეობათა მიხედვით, რომელთა შესახებაც ცნობები V ს.-დან მოგვეპოვება. სპეციალურ ლიტერატურაში სულხან-საბას განმარტებაზე დაყრდნობით, მიჩნეულია, რომ ფეხსამოსი ქსოვილისგან გაკეთებული წვივ-ფეხის საფარველის აღმნიშვნელი ზოგადი ტერმინია, ფეხსაცმელი კი – ტყავის, ან სკლატისგან შემზადებული, ფეხსამოსზე ან უმისოდ ჩასაცმელის ზოგადი ტერმინი.
საქართველოში არსებულ ფეხსამოსთაგან ცნობილია: წინდები, ჩორაბანი, ჯორაბი და სხვ., ხოლო ფეხსაცმლის სახეობათაგან: ხამლი, მოგვი, ჩაფლა, სარმოზა, ქალამანი, შესასხმელი ფერხთა, ქოში, წაღა.
რასაკვირველია, ფეხსაცმელი ყველას არ ეცვა. ღარიბი ფეხშიშველა დადიოდა, ვისაც ხამლი არ ეცვა, უხამური ეწოდებოდა.
"ვეფხისტყაოსანში" მოცემულ ქსოვილთა სახეობებიდან აღსანიშნავია: ოქსინო, შარი, ზარქაში, სტავრა, ატლასი. 
"სრა ედგა მოფარდაგული, ოქსინოთი და შარითა".
ოქსინო – ხავერდისმაგვარი ოქროქსოვილი ფართოდ იყო გავრცელებული საქართველოში, ეს ტერმინი მოხსენიებულია გიორგი მთაწმინდელის და დავით აღმაშენებლის ისტორიკოსის თხზულებებში, მისი განმარტება მოცემული აქვს სულხან-საბასაც: "ოქსინო – ოქროქსოვილი ხავერდი (გინა მისი ფარდაგი მოსაფარდაგავი)".
შარი – "ვისრამიანისთვი"  თანდართულ ლექსიკონში ნარმად, წმინდა ბამბეულად განიმარტება, ხოლო "ვეფხისტყაოსნის" მიხედვით თხელი ფერადი აბრეშუმი უნდა იყოს, რადგანაც ზუსტად ამ მნიშვნელობით იხმარება ის ახალ სპარსულში. ზარქაში – სულხან-საბას ლექსიკონით სპარსული სიტყვაა და "ოქროსა და ვერცხლის გაზიდულსა და გამზიდველსა ჰქვიან, სხეპლასა სირმათა", ხოლო ივანე ჯავახიშვილის ვარაუდით, ზარქაშს საერთოდ ოქროს ქსოვილებს ეძახდნენ. "ვეფხისტყაოსანში" ვკითხულობთ:
"მოვედით, ვნახეთ ქალაქი მისი ტურფა და მდიდარი,
მას ყველას ტანსა ემოსა ზარქაში განაზიდარი".
სტავრა და ატლასი "ვეფხისტყაოსანში" ერთად არის მოხსენიებული – დამარცხებულ ხატაელთა ხანს ინდოთ მეფემ ხარკად დაადო "კვლა ხატაური ათასი, სხვა სტავრა, სხვა ატლასია". სტავრა საქართველოში გავრცელებულ აბრეშუმის ქსოვილთა ერთი სახეობაა, მოიხსენიება ქართულ წყაროებში, "ვისრამიანში", "აბდულმესიაში", "შაჰნამეში" და სხვ. ატლასი, სულხან-საბას მიხედვით, ნაქსოვია, დ. ჩუბინაშვილი კი აღნიშნავს, რომ ტერმინი "ატლასი" არაბულია, ნიშნავს გლუვს, უსახოს და, შესაბამისად, უსახო აბრეშუმის ქსოვილს. "ვეფხისტყაოსნის" მიხედვით,  ტლასისგან კარვებიც კი უკეთებიათ – "მოედანს დავდგი კარვები წითლისა ატლასებისა", უამბობს ტარიელი ავთანდილს.
აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ "ვეფხისტყაოსანში" გამოყენებულია ქსოვილთა ზოგადი მნიშვნელობის მქონე ტერმინი – "ლარი", რომელიც რიგ შემთხვევებში სხვადასხვა ქსოვილის აღმნიშვნელადაც იხმარება. მაგალითად, ქორწილში, ზღვათა მეფემ ნესტან-დარეჯანს რომ გადაუხადა, "მუნ იდვის გორი ლარისა, სტავრისა და ატლასისა;" ეგვიპტელი მოქარავნე ამბობს "ზღვასა შევედით ტვირთულნი ლარითა მრავალფერითა". ლარი, როგორც ქსოვილის ზოგადი ტერმინი, მოხსენიებულია ქართულ საისტორიო ლიტერატურაშიც.
"ვეფხისტყაოსანი~"საყურადღებოა საფეიქრო ხელოვნების მაშინდელი ტექნოლოგიის შესწავლის თვალსაზრისითაც. ავთანდილი თავის ანდერძში ამბობს:
"კაცი ჯაბანი რითა სჯობს დიაცსა, ქსლისა მბეჭველსა?".
ხატაეთში ნაშოვნ ყაბაჩას კი ტარიელი ასე აღწერს:
"ვერა შევიგენ რა იყო, ან უნაქმარი რაულად.
ვისცა უჩვენი, უკვირდის ღმრთისა თქვის მან სასწაულად,
არცა ლარულად ჰგებოდა მას ჭრელი, არ ორხაულად,
სიმტკიცე ჰგვანდის ნაჭედსა, ვთქვი ცეცხლსა შენარქაულად".
უნდა ითქვას, რომ კერვის ზოგადი (ძველ ქართულად – ნემსული) ან სხვადასხვა სახეობათა (ნაკერი მკედით ან ოქრომკედით, გვირისტი, ჩიგინი, ყარჩაფად შეკერილი, სირმით ნაკერი და სხვ.) აღმნიშვნელი ტერმინები პოემაში ვერ მოვიძიეთ, ერთადერთი ტერმინი, რომელიც "ვეფხისტყაოსანშია" გამოყენებული, არის "ბეჭვა" (მბეჭველიდან), რომელიც ფარდაგების ქსოვის ტერმინია ქართულ ყოფაში.
ამრიგად, მიუხედავად იმისა, რომ "ვეფხისტყაოსანი" არ წარმოადგენს საყოფაცხოვრებო
აღწერილობის ნაწარმოებს, მასში მოცემული მატერიალური კულტურის ერთ-ერთი შემადგენელი ნაწილის სამოსელის მიხედვით ნათელია, რომ პოემა ძვირფასი წყაროა, რომელიც გვიჩვენებს ქართული გარემოს საერთო კულტურულ ველთან ურთიერთობასა და განვითარებას, სხვადასხვა ეთნოსთა კულტურული ურთიერთშეღწევის ფონზე.

 

ყველა უფლება დაცულია. საიტის მასალათა გამოყენებისას, ბმულის მითითება სავალდებულოა 

Make a Free Website with Yola.