ირაკლი აბაშიძის ქალიშვილის – ირინეს მოგონებები (ჩაწერილია 2008 წელს)

"მამას უნდოდა მსოფლიოსთვის დაენახვებინა, რომ საქართველო არის რუსთაველის ქვეყანა. აკაკი შანიძესთან და გიორგი წერეთელთან ერთად ექსპედიციის წევრები უნდა ყოფილიყვნენ შალვა ნუცუბიძე, გიორგი ჩუბინაშვილი (ან ვახტანგ ბერიძე), ლაპარაკი იყო გურამ თიკანაძის გამგზავრებაზეც, მაგრამ, მოგეხსენებათ, ეროვნულ პროექტებზე ლაპარაკი კრემლში ჭირდა, წასვლას დიდი ძალისხმევა დასჭირდა, მახსოვს რა ბედნიერი იყო მამა, ფაქტობრივად, ეს იყო ქართველი საბჭოთა მეცნიერების პირველი გასვლა იერუსალიმში. თავის მოგონებებში მამა წერს: `სულგანაბული მივადექით გალავნის დაბალ, მაგრამ უზარმაზარ ქვებში მოთავსებულ რკინის კარებს. მე არ ვიცი, რომელი ჩვენთაგანი უფრო ვაჟკაცურად შევიდა მონასტრის გალავანში, შევედით კი სამივე... ესეც ჯვრის მონასტრის საყდარი!.. შევდგით შიგ ფეხი, სამასი წელი მაინც იქნება ქართველთაგან აქ არავის უგალობნია~. მამა მიამბობდა, რომ მონასტერში ისინი გალობით შევიდნენ. მამა მღეროდა, მე ასე ვიცი, რომ ბატონ აკაკისაც კარგი ხმა ჰქონდა. მამა იუმორით ამბობდა, გიორგიც, როგორც შეეძლო, წამოგვეშველაო. ქართველი ხალხისთვის შოთა რუსთაველის პორტრეტის აღმოჩენა ეროვნულ მოვლენად იქცა.
მას აქეთ ოთხი ათეული წელიწადი ნატრობდნენ ქართველი მეცნიერები სერიოზული ექსპედიციის მოწყობას წმინდა მიწაზე, ეს 2001 წლის დეკემბერში გახდა შესაძლებელი. 17 დეკემბერს წმინდა მიწას ოთხთვიანი ექსპედიციით ეწვია 12 კაციანი ჯგუფი. ექსპედიციას ხელმძღვანელობდა პროფესორი თამილა მგალობლიშვილი, მის შემადგენლობაში იყვნენ სხვადასხვა პროფილის მეცნიერები და ორი მონაზონი. სხვადასხვა წყაროებზე დაყრდნობით ხელოვნებათმცოდნეები ცდილობდნენ ჯვრის მონასტრის მოხატულობის შესწავლას, მხატვრობაში სხვადასხვა ფენების გამოვლენასა და დათარიღებას, მართლაც შოთა რუსთაველის ფრესკაზე აღმოაჩინეს კიდეც მხატვრობის სამი ფენა, მაგრამ მასპინძელი მხარე, იერუსალიმის ბერძნული საპატრიარქო, კვლევების გაგრძელებას ყოველმხრივ შეეწინააღმდეგა...
2004 წლის ივლისში საქართველოში შეიტყვეს იმის თაობაზე, რომ იერუსალიმში, ჯვრის მონასტერში რუსთაველის ფრესკა განადგურდა.
საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტრომ პროტესტი გამოთქვა ამ ფაქტის გამო და სამ ივლისს ისრაელის საგანგებო და სრულუფლებიან ელჩს რივკა კოენს გადაეცა ნოტა, რომლითაც საქართველო ისრაელის მთავრობას არსებული ვითარების გარკვევას სთხოვდა. მოვლენები ისე განვითარდა, რომ დაზიანებული ფრესკა ქართველი რესტავრატორების მონაწილეობის გარეშე აღადგინეს, თუმცა ქართველ მეცნიერთა მიერ მიწოდებული მასალის საფუძველზე.
2005 წლის მაისში იერუსალიმის ბერძნული საპატრიარქოს დაკვეთით იერუსალიმის სიძველეთა დეპარტამენტმა დაასრულა შოთა რუსთაველის ფრესკის აღდგენა. აღდგენაზე მუშაობდა ისრაელელი რესტავრატორი ხაიმ კაპშიცი. მან სამუშაო ძალზე კეთილსინდისიერად შეასრულა – მთლიანად გადაარჩინა ფრესკის შემორჩენილი ნაწილები და მხოლოდ ზემოდან გადაფარა ახალი ფენით. 2005 წლის ნოემბერში ხაიმ კაპშიცმა ქართველ მეცნიერებს სრულად გადასცა შესრულებული სამუშაოს მასალები. იგი ამ დროს ძალზე ავად იყო და ასეთი რამ თქვა: ჩემი ცხოვრება დაიწყო შოთა რუსთაველით და, როგორც ჩანს, შოთა რუსთაველით ვასრულებ სიცოცხლესო (ბავშვობაში მას თურმე თავისი რუსი დიდედა "ვეფხისტყაოსანს" ზღაპარივით უყვებოდა). ამდენად, რუსთაველის ფრესკა კვლავაც ელის მეცნიერ-რესტავრატორებს.